Home > Op-ed | To bottom

Malmalyon wenno Alluyon

Be-ew, maysa a sitio ti Barangay Alangtin iti munisipyo ti Tubo iti probinsya ti Abra. Adayo ken nasulinek daytoy a lugar. Makadanon laeng ti lugan no tiempo ti kalgaw wenno kalpasan ti panagtutudo, no sadino ket matarimaan ken madalusan ti kalsada. Jeep a di-dual ti makina na ti makabael nga mangdaliasat. No panawen ti panagtutudo ket adda met agbiyahe a mapan Baguio ngem kasapulan dagiti umili a magna ti innem nga oras manipud komunidad agingga’t Tumbaga a pag-urayan ken pagpatinggaan ti lugan. Iti saan a naruam a magmagna iti kastoy a kaadayo ket maalana’t siyam agingga’t sangapulo nga oras nga agdaliasat iti nawatiwat a dalan.

Adda ti eskwelaan iti lugar ngem manipud grade 1, 2, 3 aginggana 4 laeng. Adda met ti day care. Tallo ti maestra; maysa ti para grade 1 ken 2, maysa ti para grade 3 ken 4 ken ti maysa met para ti day care. Dagiti ubbing para ti grade 5 ken 6 ket mapanda idiay Alangtin. Kasapulan a magna dagiti ubbing ti nasurok maysa wenno dua nga oras a mapan agiskwela ken kasta met no agawidda iti malem. Iti High School, mapanda pay idiay Dilong bayat a dagiti dadduma ket idiay Tambuan, Besao iti Mountain Province.

Ditoy a makita ti ladawan no kasano a mabaybay-an dagiti adda iti kaaw-awayan nangnangruna kadagiti nasusulinek a komunidad. Iti kina-adayo ti lugar, kinakurang ti pagadalan ken mangisuro, marigatan dagiti ubbing a makaturpos uray iti elementarya laeng koma gaputa sabali met a lugar ti pangipalpasanda iti grade 5 ken 6. No adda man eskwelaan, agbalbalin a multigrade wenno dagiti agkokombina a grades iti maymaysa a kuwarto gapu iti kinakurang ti agisursuro. Kasano ngarud a maipatungpal ken maragpatan ti makuna a “quality education” nga ipanpannakkel ti gubyerno no kastoy met ti sasaaden dagiti eskwela ken pagadalan?

Adda met ti dua a simbaan – ti Seventh Day Adventist wenno Sabatista nga aggimong maminsan iti uneg ti lima a Domingo ken ti Roman Catholic nga agmisa maminsan iti uneg ti tallo a bulan.

Iti kastoy a kasasaad ti komunidad, intay met kitaen ti pamuspusan wenno pamay-an dagiti babbai babaen iti nalawa a kapanunotanda. Idi 1975, nabukel ti Greeners Women Association babaen ti programa ni Imelda Marcos a Green Revolution ken Masagana 99. Ti asosasyon ti nangiwanwan ken nangisigurado a nalinis ti aglawlaw ti komunidad. Nagmulada ti kaykayo iti muyong ken nateng iti arubayan. Impasiguradoda a nakakoral dagiti taraken a baboy ken adda kasilyas ti tunggal pamilya. Manipud nabukel ti Asosasyon ti babbai iti Be-ew, nagtultuloy nga aggargaraw agingga iti agdama. Determinado ken naregta dagiti babbai, saanda a binaybay-an ti asosasyon.

Iti kina-adayo ti lugar, dagiti komersyante a mapan agilako iti komunidad ket nalaka unay ti pananggatangda kadagiti produkto ti umili ngem nangina ti panangbayad met ti umili iti tagilakoda. Gaputa kaaduan ket barter system wenno panagsinnukat ti produkto, makita dagiti babbai a maluglugida. Idi Hulyo 1994, nagipatakder dagiti babbai ti consumers’ cooperative tapno umili met laeng ti agbenepisyo iti aniaman a maparuar ti kooperatiba. Nangrugida iti P1,500 a share capital manipud iti 15 a babbai wenno P100 ti tunggal maysa agingga a tunggal pamilya ket nagbalin a miembro iti nasao a kooperatiba.

Iti agdama, P61,000 ti kwarta ti kooperatiba nga addaan 38 a miembro. Napadakkel ti kapital babaen ti gaget, regta ken pursigido a panangipataray ken panangtarabay ti umili uray bassit ti nagrugian a puonan. Kuna dagiti babbai a dakkel ti maitulong ti kooperatiba kadakuada gaputa no ma-awanan iti asin, mantika wenno asukar ket adda pagtarayan ken asideg a pag-utangan.

Idi 1998, gapu iti riribuk a parnuayen ti kanayon a panag-inom ken panagbartek dagiti lallaki iti komunidad, nagnunummuan dagiti babbai nga awan aglako’t arak iti uneg ti komunidad. Kuna dagiti babbai a no mabartek dagiti lallaki ket isu ti mangted iti saan a panagkikinna-awatan ti agasawa wenno pangsipatan ti lalaki iti asawana a babai. No mabartek dagiti lallaki ket natured da a kumarit nga isu ti pagrugian ti apa, sungbat ken panagbibinnugbog. Isunga nga inkeddeng dagiti babbaia maipalubos laeng ti arak no kasapulan kas koma iti padaya wenno okasyon ngem daytoy ket masapol a kontrolado. Daytoy a problema ket naiyuman iti dap-ay. Pinatgan ti umili ti dawat dagiti babbai ket manipud idi, awanen naglako iti arak ken naisardeng ti panagbartek.

Iti daytoy met laeng a tawen, pinapigsa dagiti babbai ti makuna a malmalyon wenno alluyon. Amin a trabaho iti talon ken uma ket maaramid babaen ti alluyon. Mainayon uray ti panagrebba wenno panaglukat iti baro a talon. Manmano dagiti agpatangdan. Ti malmalyon wenno alluyon ket panagtitinnulong, innabuyog, collective labor wenno bayanihan. Maysa a wagas tapno pagtitinnulongan ti trabaho uray kasano a karigat ket kasla nalag-an a dagus a malpas ken maipatungpal.

Ti alluyon ket mayat a tuladen gaputa daytoy ket pagwadan a pamay-an. Daytoy ti mangisuro no kasano tayo nga agmaymaysa a mangipatungpal iti kayat tayo a ragpaten. Saan koma a pukawen ti napintas a kaugalian. Isuro ken aramiden daytoy uray sadino’t papanan wenno pagnaedan. #

Home > Op-ed | Back to top