Home > Op-ed > WOMEN'S FRONT > February 6, 2005 | To bottom

Panakai-pribatisa ti danum

Danum! Danum . . .!
Napateg ken kasapulan unay ti danum!
Pinarsua ti Dios ti danum. Libre para iti umili!

Iti Kordilyera, adu’t paggappuan ti danum. Nabaknang tayo iti karayan, waig ken ubbog. Saan tayo nga agkurang. Sobra nga usaren ti umili nga agtalon, iti uneg ti balay kas pagluto, pag-ugas, pagdigos, paglaba ken dadduma a pagkasapulan iti danum. Ngem apay nga agkurang ti umili’t danum? Napanan ti danum kadgiti karayan, waig ken ubbog? Adu dagiti mannalon ti saan a makatalon gapu’t kinakurang ti danum iti irigasyon ken pagsibug iti mula a nateng kadagiti garden. Apay napanan ti adu a danum? Nagbakasyon kadi wenno naglemmeng? Agbirok dagiti umili iti danum.

Iti Benguet…, dagiti karayan ket inaramid da a dam nga agiparuar iti kuryente ken para kano iti irigasyon. Adu a komunidad ti nadadael, naburak ken napadisi. Adu met ti talon ken pagmulaan ti limned. Dinadael dagiti dadakkel a kompanya ti pagminasan ti paggappuan ti danum gapu iti panangkalkal da iti daga a mangala iti balitok … kas iti Itogon. Iti nabayag a panag-ab-abut ken panangluslussok da iti uneg ti daga, nadalapos ken nadadael da dagiti paggappuan ti danum (water tables). Limned ti danum ket natyanan ngarud ti ubbog ken waig. Man-mano ti ubbog nga adda danum na, nu man adda ket nakiddit wenno bassit. Saan la a dayta, inibus da dagiti kayo a pang-timber kadagiti tunnels. Dida pay la napnek, kinalkal da manen ti rabaw ti bantay ket adu ti napadisi nga umili. Nadadael ti nabatbati a pagmulaan ken pangkabiagan.

Agparigat dagiti umili iti panaka-awan ti maysa kadagiti kangrunaan a pagkasapulan tapno agbiag a nasalun-at, nalinis ken mangpatanor iti pagbiagan kas ti pagay, nateng, prutas ken panagtaraken iti dinguen. Kalpasan a nadadael ti daga gapu iti minas, ag-agawen ti kompanya ti nabtbati a paggappuan ti danum dagiti umili babaen ti panag-apply na iti water rights. Daytoy a danum ket para kadagiti umili ti Itogon!

Ditoy syudad ti Baguio, krisis kano iti danum. Kunada a masapul nga agbirok iti sabali a paggappuan ti danum a mang-supply iti kasapulan dagiti umili ti Baguio. Krisis kadi a talaga ti danum? Agpayso kadi wenno pambar laeng tapno maibaga a nainkalintegan ti panakai-pakontrata ti paggapuan ti danum a mang-supply iti water district iti sumarsaruno a tawen? Nu kitaen ket adda private individuals nga agilako iti danum gaputa adda bukod da a pumping stations. Maysa daytoy a kita ti pribatisasyon ti water source. Naaramid metten a pagganansyaan wenno tagilako ti danum, imbes libre a pagnumaran ti umili. Saan a partuat ti tao ti danum tapno nainkalintegan nga ilako wenno aramiden a business.

Maysa ti Benguet Corporation (BC) a nag-apply iti kontrata a mang-supply iti danum ti Baguio City. Idi damo, na-disqualify ti Benguet Corporation gaputa nakita a saan a natalged ti paggapuan ti danum, adda laok na a kemikal kas ti lead, cadmium ken mercury a makadadael iti salun-at ken mangpataud iti sakit. Ngamin, ti pagaramidan ti BC iti reservoir ket ti pinanawan na nga open pit. Daytoy nga open pit ti pakaur-urnongan dagiti rugit a magapu iti komunidad a nanglikmut iti daytoy. Maysa pay, dagitoy ket komunidad a small scale miners. Agusar dagitoy iti kemikal kadagiti leaching pads a mang-recover iti balitok. Iti ngatuen met laeng ti open pit ket isu ti sementeryo ti umili a natebbag idi madama ti operasyon ti open pit mining. Dagiti tulang ken lungon dagiti naikali idi ket nagtutulid iti open pit. Itatta, daytoy open pit a paka-urnongan ti rugit nga agayus manipud iti komunidad ti agbalin a reservoir a mang-supply iti syudad ti Baguio.

Idi December 6, 2004, iti regular session ti Sangguniang Panglungsod ket napatgan ti PRO-CONSUMERS Movement, Tongtongan ti Umili, Cordillera Peoples Alliance ken umili iti Itogon a nangipresenta iti position paper da kas panangtubngar iti gandat ti BC a mang-supply iti nayon a danum a kasapulan ti Baguio City. Ditoy a consultation, impasigurado ti Baguio Water District a dina isakripisyo ti salun-at dagiti taga-Baguio nu kas pagarigan saan a makapasa iti National Water Standard ti danum nga i-supply ti BC ken nu awan pammalubos dagiti umili ti Itogon.

Idi met November 24-25, naangay ti 1st Northern Luzon Convention idiay Anthuruim Hall, BSU La Trinidad, Benguet. Ditoy a naibingay nu ania’t mapaspasamak kadagiti paggappuan ti danum tayo. Naammuan a masabidongan dagiti karayan gapu iti kemikal nga ibasbasura ti dadakkel a kompanya ti minas iti karayan. Awanen ti agbiag a lames ken madadael dagiti mula iti talon gapu iti tailings a napnuan kemikal. Kadagiti dadduma a probinsya, ti Water District da ket kayat nga ipribatisa dagiti lokal nga opisyales gaputa ag-interesadoda, kakumplotda ti ganganaet a kapitalista. Adda met probinsya a madi dagiti opisyales a maipribatisa ti danum da kas ti La Trinidad. Saluduen tayo dagiti opisyales a makatao ken dida kayat a marigatan ti umili nga agbayad iti nangina unay.

Nakaiparuar iti position paper ti Convention a pinirmaan dagiti delegados. Dida kayat a sagrapen ti rigat a mapaspasaran dagiti dadduma a lugar gapu iti panakai-pribatisa ti danum. Impetteng ti Umuna a Kombensyon a ti danum ket biag, kas met a ti daga ket biag gaputa ti daga ti pagapuan ti danum. Saan a rumbeng nga ipribatisa ti danum. Karbengan ti tunggal parsua nga agusar ken usaren ti danum tapno nadalus, nasalun-at ken nasalibukag nga agbiag dagiti tattao iti rabaw ti daga. Awan karbengan ti siasino man nga agawen, aguman ken pagkwartaan ti danum.

Kadagiti babbai, gubat ken nakaro a risiris ti ibunga ti panang-agum ken panangtakaw iti danum ti umili. Saan nga agtuloy ti napintas a panagbiag nu awan ti danum. Saan met a nakaskasdaaw nu bumtak ti gubat-tribu gapu iti isyu ti danum. Ita a panawen, uray iti internasyunal a tukad ket pag-aagawan ti umili ken dagiti kapitalista ti mangmonopolyo iti danum. Nakasagana tayo ngarud a supyaten ti amin a porma’t panaggamrud ken panang-inegosyo iti danum. #

Home > Op-ed > WOMEN'S FRONT > February 6, 2005 | Back to top